Mimarlık, mühendislik ve inşaat sektöründe en önemli gelişmelerden biri olan Bina Enformasyon Modellemesi (BIM), farklı araçları ve süreçleri tasarıma dâhil ederek proje verilerinin sayısal ortamda yönetilmesine olanak sağlayan bir yöntem olarak karşımıza çıkmaktadır. Geleneksel iki boyutlu tasarım sistemlerinden farklı olarak BIM, yapıyı oluşturan her bir elemana ait özellikler için veri tabanı depolama mekanizmalarını da içeren üç boyutlu bir gösterim sağlamaktadır. Bir diğer deyişle BIM, yapıyı oluşturan elemanları temel almakta ve elemanların birbirleriyle olan ilişkilerini modellemektedir.

Modelde bulunacak elemanların içermesi gereken bilgi seviyeleri, farklı kuruluşlar ve firmalar tarafından LOD (Level Of Development) numaraları ile tanımlanmaktadır. LOD tablosunun modelleme başlamadan önce sistemler ve elemanlar için yapılması; BIM modelin neleri içerip içermeyeceğinin tarif edilmesi, modelin içerdiği bilgilerin hangi seviyede olduğunun belirlenmesi ve her personelin neden sorumlu olduğunun bilinmesi açısından önem taşımaktadır. BIM Projelerinde genellikle tanımlanan 5 LOD seviyesi aşağıdaki tariflenmeye çalışılmıştır:

LEVEL OF DEVELOPMENT

LOD 100 = Kavramsal Tasarım Aşaması; Elemanların kütle olarak modellendiği seviyedir. Model elemanları 2D-3D Kütlesel biçimler, 2B semboller ve yazılı kısa notlardan oluşur.

LOD 200 = Tasarım Geliştirme Aşaması; Modellenen elemanların sayı, boyut, konum ve yönlenme açısından tahmini bilgilerinin tanımlandığı seviyedir.

LOD 300 = Son Tasarım / Dokümantasyon Aşaması; Modellenen elemanların spesifik özellikleri, detayları, sayı, boyut, konum ve yönlenme açısından kesin bilgilerinin tanımlandığı seviyedir.

LOD 400 = Yapım Aşaması; Yapının inşaat sürecidir. Modellenen elemanların imalat, kurulum, üretici firma bilgileri ile model numarasının da eklendiği seviyedir.

LOD 500 = İşletme Aşaması; Yapının işletmeye açıldığı aşamadır. Elemanların satın alma bilgileri ve yedek parça bilgilerinin de eklendiği, nihai durumu yansıtır.

LOD tarifi için yapılan bu 5 seviye, projenin ihtiyaçları için kırılım noktalarını vermektedir. Dolayısı ile hazırlanacak LOD tablosunda projenin ihtiyaçları doğrultusunda tarif edilecek LOD 250 veya LOD 350 gibi farklı seviyelerin kullanılması gerekebilecektir. Bu noktada doğru LOD seviyesinin doğru olarak belirlenmesi ve görev ve sorumlulukların önceden tanımlanması, disiplinler arası iş birliği için önem kazanmaktadır.

BIM sisteminde disiplinler arası iş birliğini sağlamak için birçok program, yazılımları içinde çözümler sunmaktadır. Yapılacak olan çalışmanın uygulanabilmesi için departmanların aynı yazılımı veya birbiri ile direkt olarak haberleşebilen ve aynı sürümde olan yazılımları kullanmaları önemlidir. Buna ek olarak, tek bir model üzerinden çalışılacağından, dosya boyutlarının mevcut bilgisayar donanımlarına uygun boyutlarda olmasına özen gösterilmelidir. Böylelikle disiplinler arası koordinasyon hızlı bir şekilde ilerleyecek ve oluşabilecek uyumsuzluklar vakit kaybetmeden tasarım aşamasında tespit edilerek çözümlenecektir.

İnşaat aşamasında tespit edilen disiplinler arası uyumsuzluklar (özellikle mekanik ve elektrik sistemlerinin mimari ile olan uyumsuzlukları), BIM kavramının ortaya çıkmasının temel sebeplerindendir. “BIM sistemine geçişle birlikte şantiye hatalarında yüzde 41, inşaat maliyetlerinde ise yüzde 23 oranında azalma meydana gelmiştir. Proje sürelerinde ise yüzde 19’a varan kısalma oranları yakalanabilmektedir. Bununla birlikte Yapı Bilgi Modellemesi’nden yararlanmanın değişik süreçlerde sağladığı avantajları bulunmaktadır:

Mal Sahibine İnşaat Süreci Öncesi Faydaları:

• Kavram, fizibilite ve tasarım aşamasında olası maliyet ve bütçelerle ilgili öngörü sağlaması,
• Bina performans ve kalitesinde artış sağlanması,
• İşveren memnuniyetinde artış sağlanması,

Tasarım Süreci Faydaları:

• Tasarımın daha erkenden ve daha doğru görselleştirilmesi,
• Tasarımda yapılan değişikliklerin, tüm 3D model yapısına otomatik olarak yansıması,
• Tasarımın herhangi bir aşamasında doğru ve tutarlı 2B teknik çizimlerin elde edilebilmesi,
• Tasarım aşamasında maliyet tahminlerinin çıkartılabilmesi,
• Tüm disiplinlere, erken aşamada koordinasyon olanağı sağlaması nedeni ile oluşabilecek sorunların oluşmadan önlenmesi,

İnşaat ve Üretim Süreci Faydaları:

• Tasarım hatalarının, eksikliklerinin ve ihmallerinin inşaat öncesi farkına varılması ve böylelikle uygulama hataları, değişiklik talepleri, malzeme, makine ve işçilik kayıplarının minimize edilmesi,
• Metraj ve maliyet aşamalarında hata paylarının minimuma indirilmesi,
• Proje süresince kontrollü nakit akışı sağlanması ve maliyetlerin etkili kontrolü,
• Süresel sapmaların minimuma indirilmesi,
• İnşaat aşamasındaki tasarım değişikliklerine hızla karşılık verilebilmesi,
• Tedariğin tasarım ve inşaat ile senkronizasyonu,
• Belirsizliklerin minimize edilerek, tarafların aldığı risklerin netleştirilmesi,
• İnşaat kontrol kalitesinin yükseltilmesi, bu sayede kaliteli yapı stoğunun arttırılması,
• Yapım sırasında daha az enerji tüketimi ve daha az atık üretimi sağlanması,

İnşaat Sonrası Süreçlerde Faydaları:

• Tesislerin devir teslim ve işletmeye alınma süreçlerinin iyileştirilmesi,
• Tesislerin daha etkin yönetilmesi ve işletilmesi,
• Tesis işletimi ve yönetimi sistemleriyle entegrasyonun sağlanması,

ABD’de inşaat sektörünün öncülüğü ile 2002 yılında kullanılmaya başlanan BIM Uygulamalarının inşaat sektöründeki kullanım oranları ABD'de %75-80, Avrupa'da %40-50’ye ulaşmıştır. Özellikle, İngiltere ve Danimarka, kamunun da güçlü desteği ile çok yoğun kullanıldığı bilinmektedir. Türkiye’de ise BIM kullanımı henüz başlangıç aşamasında olup, ilerleme kaydedilebilmesi için tüm paydaşların, yani işveren, proje yönetimi, proje müellifleri ve müteahhit firmaların rolü büyüktür. BIM’in Türkiye’de yaygınlaşmasını hızlandırmak için en önemli rol ise kanun ve yönetmelikleri hazırlayarak teşvik sağlayabilecek devlet kurumlarına düşmektedir.

Ayda Atak Argun, Mimar, LEED AP