Hemen hemen her seminerde ve toplantıda “Proaktif İş Güvenliği” anlayışı ile ilgili en az birkaç cümle duyabiliriz. Tamlamanın kulağa bilimsel geldiği doğru ancak sahada işler umulduğu gibi gitmiyor. Proaktif anlayış ile iş güvenliği sistemini kurmak için önce “reaktif” kelimesinin anlamına bakmak gerekiyor. Reaktif: “Bir olay olduktan sonra yapılan eylem veya verilen tepki.” olarak tanımlanabilir. Ne kadar da tanıdık değil mi? Proaktif ise: “Bir olay olmadan önce yapılan eylem.” diye tanımlanıyor. Şimdi taşlar yerine oturmaya başladı. İş güvenliği için ideal olan yaklaşımın proaktif olduğu aşikar. Uygulamadaki reaktif durum için ise öncelikle iş güvenliği uzmanlarının bilinçlenmesi gerekiyor.
Özellikle şantiyelerde iş sağlığı ve güvenliğine uymayan durum ve davranışları raporlayan bazı iş güvenliği uzmanlarının kısır bir döngüye girdiklerini görmekteyiz. Sahaya çıkıyorlar, uygunsuzlukları görüyorlar, işveren veya işveren vekilinden destek talep ediyorlar ve eğer şanslılarsa uygunsuzluğu gideriyorlar. Ertesi gün yine aynı aksiyon. Böylece reaktif anlayışı kabullenip uygunsuzluğu giderebilmiş olmayı başarı olarak görüyorlar. Şu cümleyi duyuyoruz sık sık kendilerinden: “İşveren iş güvenliğine ilgili ve uygunsuzlukları anında çözüyor.” Evet işverenin iş güvenliğine ilgili olup hızlı aksiyon alması harika bir şey ancak iş güvenliği uzmanı olarak proje aşamasında işe dahil olup işyerindeki bütün aksiyonların iş güvenliği göz önüne alınarak yapılmasının sağlanması işin gerçeği. Gerçeklerden uzaklaşılıp hem kişisel kariyerlerin zarar görmesi hem de iş güvenliği disiplininin itibarına gölge düşürülmesi beni bu yazıyı yazmaya iten ana sebep.
Bu sefer suçlu işveren değil, konuyla ilgili kendini geliştirmeyen ve işvereni bilgilendirmeyen iş güvenliği uzmanları.
İş güvenliğinde proaktif yaklaşım: Planla-Uygula-Kontrol Et-Önlem Al (PUKO) döngüsüne dayanmaktadır ve OHSAS 18001’in çıkış noktasıdır. Her ne kadar görmek istemesek de ülkemiz iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı da proaktif yaklaşım esas alınarak hazırlanmıştır. İş güvenliği uzmanları sorumlu oldukları işyerlerinde sistem üzerine adımlar atabilirlerse “uzman” olabilirler, aksi takdirde maalesef iş güvenliği formeni görüntüsünden kurtulamazlar. DÖF (Düzeltici önleyici faaliyet) de OHSAS’ın gerekliliğidir ve elbette uygunsuzlukların tespit edilip bertaraf edilmesi gerekmektedir. Ancak her gün korkuluksuz bölge tespit edip her gün oraya korkuluk yaptırıyor olabilmekle övünmek iş güvenliği disiplininin fıtratına aykırıdır. Madalyonun diğer yüzüne bakıldığında uygunsuzluk peşinden koşup büyük resmi görememek işin kolayıdır, zor olan bütün bir işyerini iş güvenliği algısıyla yönetmek ve her adımın güvenli atılmasını sağlamaktır. Bu noktadaki eleştirim kısır döngüye itiraz edip durumu fark etmeyen uzmanlara. Eğer siz işverene proaktif yaklaşımı anlattıysanız ve işverenden olumlu bildirim almadıysanız balık baştan kokmuş demektir zaten ve iş güvenliği uzmanı olarak bu yazıdaki eleştirileri üzerinize alınmayabilirsiniz. Konu istihdam edilme sorununa kadar gider.
Mevzuatın alt metnindeki proaktif yaklaşıma baktığımızda yapmamamız gereken birçok işi yaptığımızı ve yapmamız gereken asıl işleri yapmadığımızı görürüz.
İş güvenliği uzmanlarının görevleri:
- Rehberlik
- Risk değerlendirmesi
- Çalışma ortamı gözetimi
- Eğitim, bilgilendirme ve kayıt
- İlgili birimlerle iş birliği
Bu maddeler 6331 Sayılı İş Sağlığı Ve Güvenliği Kanunu, İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk Ve Eğitimleri Hakkında Yönetmeliğinde belirtilen iş güvenliği uzmanlarının görevlerini belirten başlıklar. Her birinin altında ek açıklamalar var. Rehberlik başlığının özeti: Tasarım, planlama, organizasyon ve uygulama için önerilerde bulunmak. Çalışma ortamı gözetimi başlığının özeti: İşyerinde kaza, yangın veya patlamaların önlenmesi için önerilerde bulunmak. Fark ettiyseniz mevzuat bizi sürekli bir şey olmadan önlem almaya ve bir adım önde olmaya yönlendiriyor. Reaktif / Tespit bazlı değil raporlamalar ve aksiyonlar değil Proaktif / Risk bazlı dokümantasyona önem veriyor.
6331 sayılı kanunda yapılan son değişiklikle ( Madde:8 / 04.04.2015) iş güvenliği uzmanının tanımında “rehberlik ve danışmanlık” kavramlarının ön plana çıkmasının nedenlerinden biri de meslek tanımını sağlamlaştırmak ve gereksiz angaryalardan iş güvenliği uzmanlarını uzak tutmak diye düşünüyorum. İş güvenliği uzmanları artık üzerlerine biçilen hukuksal karamsarlıktan kurtulmalı ve bilimsel düşüncelere yoğunlaşmalıdırlar.
Önlem Dergisi, Erdem Gezginci, Mayıs 2016